Son dönemde önleyici sağlık konusu ilgi alanlarımdan biri. Ben bu yazıda bu kavramı hem araştırmalarım hem de kendi katkılarımla açıklarken kişisel olarak da neler yapabileceğimizden özetle bahsedeceğim. İleride bu konuyla ilgili yazmayı düşündüğüm daha detaylı içerikler için bir başlangıç noktası olacak.

Önleyici sağlık nedir?

Önleyici sağlık; hastalıkları oluşmadan engellemek, hastalıklara sebep olacak semptomları tespit edip riskleri ortadan kaldırmak, hastalıklara karşı direnci artırmak, hastalıkları erken teşhis ederek gelişimini önlemek ve etkilerini azaltmaya dayalı önlemlerden oluşan bir sağlık yaklaşımıdır.

Önleyici sağlığın amacı nedir?

Önleyici sağlığın amacı; kronik hastalık risklerini azaltmak, yaşam süresi uzatmak ve kalitesini artırmak, daha iyi bir genel sağlığa ve zindeliğe sahip olmaktır.

Sağlıklı yaşama dair farkındalık

Önleyici sağlık için bireysel olarak hareket edecek kişilerin sağlıklı yaşama dair farkındalık kazanmış olması bana göre en önemli başlangıç noktası. Normalde ciddi sağlık sorunları yaşamadıkça sağlığımıza çok fazla özen gösterme ihtiyacı hissetmeyiz. Çoğu ufak tefek belirtiyi de görmezden geliriz. Ancak bizim ya da çok yakınımızdaki kişilerin sağlığının bozulması ya da ilerleyen yaşla birlikte daha sık ortaya çıkmaya başlayan bazı semptomlarla sağlığımızla daha fazla ilgilenmeye başlarız. Bunların dışında, sorun yaşamaksızın aileden gelen kültür ya da bireysel merakla gelen bir farkındalık da mümkün olabilir. Sebebi her ne olursa olsun sağlığımıza özen gösterme konusunu içselleştirip yaşam tarzı haline getirdiğimizde sağlıklı yaşama dair bir farkındalığa sahibiz demektir.

Önleyici sağlık için bireysel olarak neler yapabiliriz?

Beslenme ve sağlık konularında bilgi sahibi olmanın, önleyici sağlığın temelini oluşturduğu söylenebilir. Beslenmenin temellerini öğrenmek, besin içeriklerini araştırmak, makro ve kilo takibi yaparak dengeli beslenmek, düzenli egzersiz ve spor yaparak gün içerisinde hareketli kalmak genel sağlığımızı korumak için bireysel olarak yapabileceğimiz en etkili yöntemlerdir. Bunları uygulamak aslında çok kolay olsa da kısa aralıklarla sürekli tekrar ettikleri için uzun vadeli özdisiplin gerektirir. Örneğin ben son 5 yıldır günlük kilo takibi yapıyor, yediğim besinleri Samsung Health uygulamasına giriyor, makro takibi yapıyor ve besin değerlerini takip ediyorum.

Düzenli egzersizi ve hareketliliği de güne ve haftaya dengeli bir şekilde yaymak önemli. Uzun süre hareketsiz kalmak birçok hastalığı tetikleyebileceği için hareketliliğin sıklığını artırmak ve haretsiz kalınan süreyi mümkün olduğu kadar kısaltmak önemli. Yani haftada 2 gün çok hareketli olmaktansa haftanın her günü belli bir süre hareketli kalmak ve günün bir saatinde çok aktif olup saatlerce hareketsiz kalmaktansa daha kısa sürelerde de olsa daha sık hareketli kalmak vücudumuz için daha iyi. Bu konu özellikle masabaşı iş yapan ya da evden çalışanlar için çok daha önemli.

Akıllı saatlerin aktivite, adım, nabız, tansiyon vs. gibi değerleri ölçmesi önleyici sağlık için çok değerli. Bunlar hem takip amaçlı veri sunuyor hem de daha hareketli olmaya teşvik ediyor. Yakın gelecekte daha da gelişecek bu cihazların bu anlamda çok önemli katkısı olacağını düşünüyorum. Şimdilik en basit şekilde adım ve nabız takibi yapmanız bile çok fark yaratabilir.

Evde temel bazı sağlık ölçüm cihazları bulundurmanız da kişisel sağlık takibi açısından faydalı olacaktır. Örneğin dijital ateş ölçer ile ateşinizi tam olarak görebilir ve tansiyon aleti ile de tansiyon değerlerinizi düzenli olarak kontrol edebilirsiniz.

Sağlık konusunda temel bilgilere sahip olmak, hastalıkları, semptomları öğrenmek de önleyici sağlık açısından bence çok değerli. Böylece daha bilinçli olurken farkındalığınızı da artırabilirsiniz. Bu konuda öğrenmenin sonu yok elbette ancak temelden başlayarak zaman içerisinde bu bilgiler artırılabilir.

Yaygın hastalıklar için tarama testleri yaptırmak erken teşhis şansı verir. Erken teşhis de birçok hastalığın daha başlangıç aşamasında önlenmesi ya da etkilerinin azaltılmasını sağlayabilir. Bunlar dışında herhangi bir semptom sonucu şüpheye düştüğünüzde doktora ve hastaneye gitmeyi ertelemek yerine bunlarla ilgili testler yaptırıp hem durumu öğrenmek bazı ihtimalleri elemeyi ya da erken teşhisi sağlayabilir. Aynı zamanda bu test verileri farklı şikâyetler ya da ileride oluşabilecek başka semptomlar için karşılaştırma verisi olacaktır.

Ben tüm sağlık kayıtlarımı 5-6 senedir fiziki ve dijital ortamda arşivliyorum. Bunlar bazı yeni testler için karşılaştırmalı veri oluyor. Bunun faydasını çok gördüm. Basit bir kan testi bile çok şey anlatabilir, tek bir test yerine birden fazla test daha da çok şey anlatır.

Aşı olmak, bazı hastalıklara karşı koruma sağlayarak vücudunuzun direncini artırır. Kişisel hijyene özen göstermek ve maske ile enfeksiyon riskini azaltmak da viral yolla bulaşan hastalıklara daha sık yakalanmanızı önler.

Son olarak acil müdahale için ilkyardım bilgisine sahip olmak ve evde kapsamlı bir ilkyardım seti bulundurmak da bazı ciddi sorunları bireysel olarak önlemenizi sağlayabilir.

Normalde sağlığına dikkat etmek sıkıcıdır, hastanelere gitmek de çok zorda olmadıkça tercih edilmez. Ancak ilerleyen yaşlarda ilerleyen sorunlarımıza bizim de sağlık sisteminin de pek faydası olmayabilir. O yüzden sağlıklı yaşam için farkındalık kazanıp önleyici sağlık kavramını içselleştirerek uygulamak ve sağlık sistemini şimdi kullanıp daha sonra daha az meşgul etmek herkesin yararına.

Referanslar

• Profilaksi (Wikipedia)
• “Önleyici sağlık” Google Gemini